İstatistik en genel manada veriden öğrenme sanatıdır diyebiliriz. İçinde bulunduğumuz veri çağında kişi ve kurumlar çeşitli araçlarda her an ve boyutu sürekli olarak artan veri kaynakları haline gelmiştir. İstatistik verideki saklı ve katma değerli olabilecek bir bilgili ortaya çıkarma noktasında kritiktir.

Peki hep duyduğumuz, eğitimini kısmen alan çoğunluğa ise çok da ilgi çekici gelmeyebilen bu kavram özünde ne ifade eder, öğrenilirse kişiye ne gibi değerler katabilir? Bu cevapları merak ediyorsanız çayınızı kahvenizi alın başlıyoruz:

İstatistik nedir?

Bu kavrama ilişkin herkesin aklında farklı tanımlar ortaya çıkabilir. Bunun nedeni yerine göre anlamının değişebilmesidir. Biz bu ayrımı veri, örneklem ve bilim dalı odaklı olarak üç alt grupta toplayabiliriz:

Herhangi bir alanda ilgilenilen bir konuda toplanan basit verilerin oluşturduğu kümeye istatistik denir.

Örnek olarak bir Youtube kanalının haftalık izlenme ve üye bilgilerini içeren özet bir tablo verisi gösterilebilir.

Veri odaklı tanım

Bir bilimsel araştırmada ihtiyaç duyulan verilerin toplanması, düzenlenmesi, özetlenmesi, analiz edilmesi ve elde edilen sonuçlara göre çıkarımlarda bulunulması süreçlerini içeren bir bilim dalıdır.

Bilim dalı odaklı tanım

Büyük bir kitleden seçilen daha küçük boyutlu bir veri grubu olan örneklemlerden elde edilen her türlü sayısal değerdir.

Örneklem odaklı tanım

Tanımlara dikkat edilirse yerine ve odaklanılan duruma göre istatistik kavramının içeriği de değişmektedir. Fakat her üç tanımda da veri ifadesi geçmektedir. Temelde veri nedir peki?

Veri (Data) Nedir?

Herhangi bir birime (insan, hayvan, bitki veya cansız her türlü nesne) ait ilgilendiğimiz herhangi bir niteliğin almış olduğu değer veya değerlerin bir bütünüdür. Örneğin alışveriş yaparken incelediğiniz telefon markaları, her bir telefonun fiyatı, girmiş olduğunuz site, içinde bulunduğunuz zaman dilimi, yaşadığınız şehir, cinsiyetiniz, mesleğiniz gibi her türlü nitelik ve size ait karakteristik herhangi bir bilgi veri olarak tanımlanabilir.

Ham Veri (Raw Data) Ayrımı

Veri ifadesi bazen ham veri olarak da karşınıza çıkabiliriz. Burada şu ayrımı yapabiliriz. Eğer bir veri bütünü sayısal ve yapısal olarak herhangi bir şekilde düzenlenmemişse ham veri (raw data) adını alır. Tahmin edebileceğiniz gibi bir müdahale içeren (örneğin sıralanmış veya filtrelenmiş) veri artık ham veri niteliğinde olmayacaktır.

Kavramsal Olarak İstatistik Nedir?

Veri ve istatistik tanımlarını verdikten sonra özü itibariyle istatistik alanının neden bu kadar kritik olduğunu açıklamaya çalışalım. Gerek teorik gerekse de pratik açıdan verilen istatistik eğitiminin özünde tek bir amacı vardır: “Değişkenliği Açıklamak”.

Bu ifade çok kritiktir, zira geliştirilen modeller özü itibariyle bu amaca sahiptir. Biraz dikkatli incelendiğinde modellerin formülüzasyonlarının da bu değişkenliği açıklamaya yönelik olduğu görülür. Kavramsal açıdan ise bireyler ilgilendikleri alanda topladıkları ölçümlerin neden değişkenlik gösterdiğini anlamaya çalışır.

• Mesela bir ürün diğerine göre neden çok satılır?
• Bir firmada farklı görevde çalışan bireylerin iş yeri bağlılığı neden farklıdır?
• Farklı illerde ve sosyo-ekonomik seviyelerde bireylerin yaşam memnuniyetleri neden değişmektedir?

O halde bir ölçüm veya ölçüm kümesinde değişkenlik yoksa istatistiğin o veriden çıkarabileceği bir sonuç yoktur diyebiliriz. Değişkenliğin kaynağını anlayabilmek insanların karar mekanizmalarını, ülkelerin politikalarını, bitki veya hayvanların içgüdüsel hareketlerini, cansız nesnelerin doğal ama saklı yanlarını anlamaya yarar. Bu anlayış bilimsel anlamda güçlü bir çıkarım ve ilerleme, ticari anlamda astronomik gelir imkanı sağlayabilir. Buna günümüzde bireylerin verilerini işleyerek kişiselleştirilmiş reklamlarla online satış yapan eticaret firmaları örnek verilebilir.

İstatistik sadece bilimsel veya ticari bir avantaj sağlamanın ötesinde güçlü bir zihinsel düşünce geliştirmeyi sağlayabilir. İstatistiksel düşünce şekli süreci itibariyle eleştirel düşünceye benzer. Şimdi bu iki kavram ilişkisine bakalım:

Eleştirel ve İstatistiksel Düşünce İlişkisi

İstatistik becerisini edinen bireyin ilk kazanımı eleştirel düşünce yeteneği olacaktır. Peki nedir bu eleştirel düşünce:

Eleştirel düşünme (kritik düşünme) akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir.

Wikipedia

Eleştirel düşünme süreci incelendiğinde istatistiksel karar verme süreciyle ne kadar benzeştiği görülebilir:

Eleştirel düşünme süreci beş aşamadan oluşmakta ve ele alınacak konunun belirlenmesi ile başlamaktadır. Ardından konu ile ilgili veri, bilgi ve kanıtlar toplanmakta; farklı argümanlar ve bakış açıları incelenmekte; incelenen argümanların dayandığı varsayım, veri, bilgi ve kanıtlar gözden geçirilmektedir. İkinci aşamada elde edilen bulgular üçüncü aşamada bir değerlendirmeye tabi tutulmakta, gereksiz ya da geçersiz olanlar ayıklanmaktadır. Kalanlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar saptanmakta, bağlantılar ve ilişkiler tanımlanmaktadır. Dördüncü aşamada kalan veri, bilgi ve kanıtlar mantıksal bir çerçeveye oturulmaktadır. Beşinci ve son aşamada ise mantık çerçevesi içerisinde varılan sonuçlar sunulmakta; sonuçların geçerliliği ve sağlamlığı hakkında bir yargıya varılmaktadır.

Wikipedia

Bireylerin istatistik konusunda bilgi birikimleri arttıkça çevrelerinde olup bitenleri kavrayış yetenekleri de aynı oranda artacaktır. Geleneksel ve sosyal medya araçlarında manipülasyon araçlarının başında istatistiksel değerlerin hatalı, kasıtlı ve abartılı kullanımı gelmektedir. Çoğu zaman doğruluğu bile sorgulanmayan bu değerlerin biraz dikkatli okunduğunda hiçbir tutarlı ve sağlam bir arka planı olmadığı görülebilir. Pazarlamadan sağlığa yapılan bu aldatmacaların arka planını kavramak ve daha isabetli kararlar alabilme noktasında istatistik donanımının kritik olduğunu söyleyebiliriz.

İstatistik kimlere hitap etmektedir veya fayda sağlayabilir sorusu da önemlidir. Yalın bir şekilde kullanılmadığı alan neredeyse yoktur desek yanılmış olmayız ancak derli toplu bir değinmek yarar sağlayabilir. Bu alanlarla doğrudan ya da dolaylı ilişkili her birey istatistik öğrenerek kendisine ve kariyerine ciddi avantajlar katabilir.

İstatistiğin Kullanıldığı Alanlar

İstatistik veri ve ölçümün olduğu her alanda ve disiplinde farklı seviyelerde kullanılmaktadır. En genel başlıklarla istatistiğin kullanıldığı alanlar şu şekilde özetlenebilir:

• Halk sağlığı
• Tıbbi çalışmalar
• Pazarlama
• Kalite kontrol
• Eğitim
• Ekonomi
• Muhasebe
• Spor
• Sigortacılık
• Meterolojik tahmin
• Fizik – Kimya – Biyoloji gibi salt fen bilimleri
• Mühendislik
• Bilimsellik iddiası taşıyan tüm çalışmalar

Sonuç

İstatistik yüzeysel olarak ilgilenilmesi gereken bir alan veya dönemsel olarak çözülmesi gereken bir sorun olarak görülmemelidir. Birçok konuda olduğu gibi zor ve sevimsiz görülen bir sürecin-olayın sonuçları itibariyle en katma değerli-faydalı sonuçlar sağladığı aşikar bir durumdur. İstatistik doğru kaynaklardan ve sade bir dille ifade edildiği şekilde her kesimden bireyin rahatlıkla anlayabileceği yapıdadır.

İstatistiksel düşünme, gün gelecek tıpkı okuryazar olmak gibi iyi bir yurttaş olmanın en gerekli unsurlarından olacaktır.

H. G. Wells

Siz değerli ziyaretçilerimize bu ve sonraki yazılarımızda adım adım ve sistematik bir süreçle istatistiği yalın bir şekilde anlatmayı planlıyoruz. Bu yazıyla başladığımız “adım adım istatistik temelleri” adlı yazı dizisinde alan içinden ve dışından bireylerin sorunsuzca kavrayabileceği formatta birçok içerik hazırlamaktayız. Bu yazılara blog adresimizden ulaşabilirsiniz.

Aklınıza takılan soruları, varsa yorumlarınızı bizimle yorum olarak veya iletişim sayfamızdan paylaşmayı ihmal etmeyin. Hepinize bol istatistikli ve analizli günleriz dileriz 🙂